Wat is je grote droom?
Dat iedereen ter wereld altijd toegang heeft tot de energie die hij nodig heeft, uit 100 procent hernieuwbare bronnen. Het is niet meer wij tegen de natuur, het is wij in de natuur. Als je dat in harmonie kunt doen, ontketen je het potentieel van ruim 2,5 miljard mensen die nu nauwelijks toegang hebben tot moderne energie. Van vrouwen die nog steeds hout moeten verzamelen om te kunnen koken – wat 30 procent van hun wakkere uren kost, en hele bossen. In die tijd kunnen ze geen inkomen verwerven, geen onderwijs volgen, geen kinderen opvoeden. Dat is je lock-in op armoede.
Wij in Nederland zijn ook arm, want wij hangen aan het infuus van fossiele warlords die miljoenen jaren aan voorraad aan het opstoken zijn in een paar honderd jaar. Dat gaat een miljoen keer sneller dan de aarde aankan, dus we zijn veel armer dan we denken. Wij leven als het ware op krediet van de toekomst. Wel heeft de fossiele revolutie ons gebracht tot waar we nu zijn: we hebben kennis kunnen vergaren, internet heeft kunnen ontstaan, en zo veel meer, dus ik ben er heel dankbaar voor, maar dit was ook onze greep uit de spaarrekening van miljoenen jaren oud. Dat geld moet je verdomd goed investeren.
Hoe leg je aan een kind uit wat je doet?
Ik ontwikkel oplossingen voor de toekomst van energie. Stel je een 100 procent hernieuwbare-energiesysteem voor waarbij iedereen met iedereen verbonden is, zonder bedrijf ertussen dat jou de energie levert. Een soort internet van energie. Iedereen levert aan iedereen en samen balanceren we dat uit. Je hebt panelen en lampen en iemand anders heeft ook panelen en lampen en een koelkast en een auto, en dat sluit je allemaal op elkaar aan en je zegt: beste natuur, succes! Hoe kom je dan tot balans? Dát systeem ontwikkelen we.
‘Ik ben ontslagen, weggestemd, ik had iets minder dan de helft van de aandelen. Aanvaarden dat ik ging, dat was het moeilijkst’
Wat was je eerste baantje?
Het eerste bedenksel waarmee ik geld verdiende, was het ontwerpen en verkopen van T-shirts. Ik was vijftien, zestien en wilde een gitaar kopen en een goede versterker. Dat kostte drieduizend gulden – tweeënhalf jaar krantjes lopen. Dat ging ik niet doen. Ik had 250 gulden en vroeg alle zeefdrukkers in Zaandam hoeveel shirtjes ik daarvoor kon laten bedrukken. Degene die het hoogste getal noemde, kreeg de klus. Eén shirt droeg ik continu, en ik liet doorschemeren dat ik de rest verkocht. Vijf gulden ging naar een goed doel, als ik me goed herinner, en ik had bedacht dat ik dan tien gulden extra kon vragen. Dat klopte. Aan het eind van de zomer had ik mijn gitaar en mijn versterker.
Welke carrière heb je nooit gehad?
In de muziek. Ik heb twee jaar getoerd in Amerika, en ik merkte dat ik heel gelukkig werd van optreden, improviseren, creatief zijn met geluid, maar dat ik niet afhankelijk wilde zijn van popmuziek voor het verwerven van een inkomen. In Nederland zou mijn carrière neerkomen op spelen in een coverband en optreden op tentfeesten in Raalte en Obdam.
Wat is de moeilijkste beslissing die je ooit hebt moeten nemen?
Uit mijn vorige bedrijf gaan. Ik ben ontslagen, weggestemd, ik had iets minder dan de helft van de aandelen. Aanvaarden dat ik ging, dat was het moeilijkst. Uiteindelijk lukte me dat door me af te vragen: wil ik dat dit bedrijf een succes wordt, of wil ik het systeem veranderen? Want daar kan ik ook een ander vehikel voor gaan inzetten. Toen daagde het me pas: dit bedrijf is niet het doel, het is het middel.
‘Uiteindelijk moet je je laten leiden door je morele kompas’
Wat is het beste advies over leiderschap dat je ooit hebt gekregen?
Uiteindelijk moet je je laten leiden door je morele kompas. Trek dus niet ten strijde ten behoeve van jezelf, van je klant of van je eigen bedrijf. Het mag je je bedrijf kosten als je daarmee je moraliteit vrijmaakt. In 2012 had ik een ruzie, die in de media breed uitgemeten werd, met de baas van een groot gasbedrijf. Ik had een artikel geschreven dat ik het bizar vond dat hij durfde te stellen dat Nederland een aardgasland moest blijven. Die fossiele gedachte, die vriendschap met Rusland, dat vond ik stom. Uiteindelijk hebben we elkaar ontmoet. Die man ontving me met een grote grijns en zei: wat heb je een prachtig bedrijf, ik ben het helemaal eens met waar jullie mee bezig zijn! Toen dacht ik: huh?
Het gesprek duurde anderhalf uur, en aan het eind zei ik: ik heb een idee, ik bel BNR en ik zeg dat ik samen met jou kom, en dan gaan we daar op de radio vertellen dat het eens zijn! Nee, zei hij, want bij BNR verkoop ik gas. Toen dacht ik: aha. We willen en zien hetzelfde, maar als ik ’s ochtends opsta, kan ik helemaal mezelf zijn. En als jij ’s ochtends opstaat, heb jij jezelf voorgehouden dat jij een ander verhaal moet vertellen dan waar je werkelijk in gelooft.
Waar lig je van wakker?
Niet meer van hoe het systeem eruit moet zien, wel van hoe we dat zo kunnen organiseren dat het parallel aan het huidige systeem kan gaan draaien. When the shit hits the fan moeten we direct kunnen omschakelen. Wie maakt daar de budgetten voor vrij? Het is al moeilijk om van nul naar miljoen te gaan, maar we hebben het hier over miljarden.
Wat of wie heeft jou het meest gevormd als leider?
Mijn moeder. Door mij als kind te laten nerden en door zelf compromisloos voor haar missie te gaan. Zij heeft tot het eind van haar leven gestreden voor vrouwenrechten. Zij beschouwde iedereen als gelijke en had daardoor zelf overal haar plek. Of ze nou met een groep bijstandsvrouwen in Zaandam was of in gesprek met koning Beatrix – ze zag ze allemaal als gelijkwaardig. Ze was ongevoelig voor autoriteit en werd daardoor serieus genomen door mensen in leiderschapsposities. Ze beschouwde de ander als mens: ik ga niet kruipen voor je, ik wil ook niet dat je voor mij kruipt.
‘Elke keuze die je maakt heeft een prijs. De compromisloosheid die ik had om voor mijn missie te gaan, heeft me relaties en vriendschappen gekost’
Hoe heeft dat jou beïnvloed?
Mensen weten dat ik ze niks kom verkopen en geen wit voetje kom halen, dat ik voor mijn missie ga. Misschien dat het daardoor komt dat ik vorig jaar met de koning heb mogen spreken, over dit onderwerp, en met de dalai lama. Mensen voor wie ik veel ontzag en respect heb, maar tegelijk ben ik door mijn moeder gevoed met de gedachte: dit zijn dus allemaal peers.
Is de dalai lama jouw gelijke?
In zekere zin wel. Maar Willem-Alexander ook, en jij ook, en mijn buurman die bij een sloopbedrijf werkt ook. Ik merkte vroeger al dat ik als ik collega’s had in mijn bedrijf, dat ik nooit kon zeggen dat ze voor me werkten, of dat ik hun baas was. Ik had de rol als eigenaar, of leider, of directeur, maar ze werken niet voor mij, ze werken voor de missie, en ik werk ook voor de missie, en daarin staan we naast elkaar. En mijn taak is dat die samenhang tussen mensen die voor deze missie gaan meer is dan de som der delen.
Vinden mensen jou weleens een rebel of een onruststoker?
Ja. Ik ben lastig, ja, ook voor mezelf. Elke keuze die je maakt heeft een prijs. De compromisloosheid die ik had om voor mijn missie te gaan, heeft me relaties en vriendschappen gekost. Maar tegelijk is het ook zo, dat leiders weten dat als ze mij een vraag stellen, ze echt antwoord krijgen. Tot 2020 deed ik veel advieswerk, nu focus ik vooral op het opbouwen van Unify.energy, maar als Schiphol vraagt om drie scenario’s voor een duurzame toekomst, wil ik een scenario kunnen schetsen voor wanneer KLM failliet is, of wanneer er bij wet helemaal geen fossiel meer gestookt mag worden. Willen ze dat niet? Dan niet, ik ga geen tweeënhalve ton vragen voor een studie waar ik niet in geloof.
Maar toen Zuid-Holland mij carte blanche gaf voor een scenarioschets van de provincie als energie-eiland, als er geen splinter energie in of uit mag, dan ga ik aan de slag. Zit er olie in de grond? Nee? Gaan we het ergens anders mee doen: hoeveel waait hier? Hoeveel schijnt hier? Hoeveel zit hier in de grond? Supernuttig, want zo bepaal je jouw mate van onafhankelijkheid. Waar moet je in investeren, wat kun je bouwen zodra de pleuris uitbreekt? Het is geen fijn scenario om mensen mee te confronteren. Maar dat maak ik dan wel. Iedereen die zegt een transitie te willen maar zich niet durft te begeven waar het doodeng is, die meent het niet. Die wil het houden zoals het is.
Interview: Vera Spaans | Fotografie: Pieter Bas Bouwman