Het kabinet wil een nieuw investeringsfonds oprichten en heeft daarvoor op Prinsjesdag voorstellen gedaan. Opdat Nederland toekomstbestendiger wordt. Maatregelen voor grote infrastructurele projecten en transitiemaatregelen op het gebied van klimaat, onderwijs en het sociale domein liggen voor de hand. Maar gelet op het beeld dat politici en burgers hebben van de kwaliteit van onze overheidsorganisaties, zullen die maatregelen niet in vruchtbare aarde vallen. Het is hoog tijd om de overheid te herwaarderen.
Vanwege het huidige ‘gratis’ geld is dit hét moment om te investeren in het land. De energietransitie, de tweedeling in de maatschappij, de stijgende zorgkosten, er zijn grote uitdagingen genoeg. In die zin is het investeringsfonds een logische stap van het kabinet, waarover politici en economen over het algemeen dan ook positief zijn. En, natuurlijk, lopen de meningen daarnaast uiteen over welke maatregelen moeten worden genomen en wat het effect is op het verdienvermogen van het land.

De ‘slechte’ overheid
Ad-hocmaatregelen verzinnen is niet zo moeilijk, maar om Nederland werkelijk toekomstbestendig(er) te laten worden, is meer nodig. Er kan niet worden voorbijgegaan aan een aantal  structurele problemen die in de weg zitten, zoals het gebrek aan een samenhangende  visie bij de benodigde maatregelen en het feit dat er sprake is van een ­politiek en economisch systeem dat vastloopt. En, bovenal, een negatieve houding jegens de overheid die fataal is voor een goede uitvoering bij de basis­instituties. Denk aan gemeenten, grote uitvoeringsorganisaties, en aan onderwijs en zorg.
Langzamerhand gaan er meer geluiden op voor de herwaardering van de collectieve waarde: datgene wat we doen voor de maatschappij, om echt impact te hebben op mens en klimaat. Daarbij gaat het niet alleen om collectieve voorzieningen (zoals wegen, politie en brandweer en het onderwijs),  maar ook om fundamenteel onderzoek voor innovatie en de gedachte dat we deze wereld niet kunnen uitputten. Steeds meer bedrijven nemen, haast tegen de traditionele economische modellen in, hun verantwoordelijkheid en kijken niet alleen naar de winst of de aandeelhouderswaarde, maar ook naar hun eigen bijdrage aan het klimaat en de maatschappij.

Hardnekkig echter is de heersende gedachte dat het bedrijfsleven ‘goed’ is en de overheid ‘slecht’. Lange tijd diende ook de overheid te worden gerund als een bedrijf en was het rendementsdenken leidend. In de overheidsbegroting zijn ‘efficiencykortingen’ op het uitvoeringsapparaat niet van de lucht. Dit leidt tot ongelukken.

Alleen al de afgelopen tijd stond het nieuws bol van mislukte projecten en vastgelopen organisaties, zoals het UWV, de NVWA, het CBR en de Belastingdienst. Maar ook bij de zorg en het onderwijs piept en kraakt het. De bezuinigingstucht eist zijn tol. Niet voor niets pleiten economen, zoals Mariana Mazzucato, voor de herwaardering van de publieke waarde.

Structureel investeren
Als het gaat om ‘beste overheid’ scoort Nederland wereldwijd stabiel op de hoogste plekken. Toch blijft de waardering hier voor onze overheid laag. Daar moet iets aan gebeuren. Ten eerste door herwaardering van de overheid en door het herdefiniëren van haar rol: niet meer als sluitstuk, maar als een actor die zelf waarde creëert. Die daadwerkelijk initiatieven neemt, diensten levert, producten maakt en ingrijpt als nodig m ruimte te maken. Misschien makkelijk gezegd, wel ­essentieel.

Ten tweede: doorbreek het systeem van efficiencydenken. Investeer en geef geld voor de (basis)uitvoering en hou op met continu achteraf repareren van missers. Tal van reparatiemaatregelen volgden op debacles in overheidsorganisaties, en die kostten vaak meer dan de opbrengsten van de bezuinigingen die waren doorgevoerd vanwege ‘efficiency’. Waarom niet structureel meer investeren in de kwaliteit van overheidsorganisaties? Er wordt vaak geklaagd dat de overheid te veel externe medewerkers inhuurt. Dat is het gevolg van onvoldoende investeren, ook qua salaris, in het eigen personeel. Stuur niet alleen op ‘de laatste 5 procent efficiency’, maar op de kwaliteit van medewerkers en op leiderschap.
Dus: niet minder, maar meer overheid. Dit vergt (publieke) leiders met een visie, die koersvast zijn en durven te staan voor de overheid. En die erkennen dat Nederland toekomstbestendig Nederland maken, geld kost.

Bron: (gepubliceerd op: 17-09-2019, door Volkskrant.nl)